1432 - 1869
Łódź jako miasto ma 575 lat. Pierwsze wzmianki o Łodzi pochodzą z 1332 roku. W lipcu 1423 roku - król Władysław Jagiełło nadał jej przywilej lokacyjny. W tym okresie Łódź otrzymała 28-łanowy obszar. Podstawą egzystencji jej mieszkańców było rolnictwo.
Ten okres jej dziejów określany jest nazwą okresu Łodzi rolniczej. W połowie XVI w. miasteczko liczyło 650-800 mieszkańców.
Z początkiem XIX wieku rozpoczyna się okres prosperity miasta. Przybywają nowi mieszkańcy, rzemieślnicy i kupcy, ożywiają się targi i jarmarki.
Dzieje wielkiej kariery Łodzi rozpoczęły się dopiero w I połowie XIX wieku. Zniesiono granicę celną między Królestwem a Rosją. Powstał krajowy przemysł włókienniczy, w którym Łódź wyniesiona została do rangi wiodącego ośrodka polskiego przemysłu tekstylnego.
Twórcą i patronem nowoczesnej Łodzi był Rajmund Rembieliński. Dzięki jego staraniom Łódź zaliczono w 1820 roku do tzw. miast fabrycznych. Pierwsi osadnicy przybyli do miasta w roku 1822 - w ciągu 8 lat było już ponad tysiąc rękodzielniczych rodzin. One to dały początek rozwojowi przemysłu włókienniczego w mieście.
Pierwsza łódzka osada włókiennicza - Sukiennicze Nowe Miasto powstało w 1823 roku - rok ten uważany jest za początek Łodzi przemysłowej.
Łódź staje się Ziemią Obiecaną dla tysięcy rzesz biedoty wiejskiej i małomiasteczkowej. Z wioski zagubionej wśród wierzbowej łozy, z bagien i torfowisk zaczęło się wyłaniać miasto.
Od narodzin do rozkwitu Łodzi przemysłowej minęło zaledwie pół wieku. Już w roku 1825 w miescie uruchomiono pierwszą przędzalnię bawełny wybudowaną przez przybyłego z Saksonii Kristiana Fryderyka Wendischa.
W roku 1839 w fabryce L. Geyera zainstalowano pierwszą w polskim przemyśle bawełnianym maszynę parową. W fabryce K. Scheiblera w 1855 r. uruchomiono mechaniczną przędzalnię, zaś pierwszą tkalnię mechaniczną w 1866 r. w fabryce J. Heinzla.
Bardzo szybki wzrost liczebny Łodzi w XIX wieku był wynikiem imigracji ze wsi i małych miasteczek. Napływali także osadnicy z państw ościennych głównie z Czech i Saksonii, sporadycznie z Anglii, Francji i Szwajcarii. Pod względem tempa przyrostu liczby ludności Łódź biła wszelkie ówczesne rekordy - niemal co 10 lat podwajała liczbę swoich mieszkańców (1860 - 32 tys., w 1897 r. - 314 tys.).
W latach 1828 - 1880, Łódź ulegała ogromnym przeobrażeniom. Po tym okresie weszła w fazę szybkiego rozwoju, koncentracji kapitału i wzrostu produkcji.
1870 - 1918
Lata 1870 - 1890 to okres najintensywniejszej w dziejach Łodzi rozbudowy przemysłu. Powstaje szereg wielkich zakładów bawełnianych m.in. I.K. Poznańskiego (1872) oraz J. Heinzla i Kunitzera (1879). Rozwija się też produkcja wyrobów wełnianych, lnianych, jedwabnych, gumowych, maszyn włókienniczych i innych. W tym okresie Łódź wkroczyła na drogę wielkokapitalistycznego rozwoju.
Koncentracja kapitału w wielkim przemyśle włókienniczym wywołała poważne zmiany własnościowe i prawno-organizacyjne. Ich wyrazem było przekształcenie przedsiębiorstw jednoosobowych i spółek jawnych w spółki akcyjne.
Terytorium miasta nie było przygotowane ani do racjonalnego wchłonięcia ogromnej rzeszy nowych mieszkańców, ani do właściwego zlokalizowania dużej liczby nowych fabryk (w 1908 roku 340 tysięczne miasto zajmowało ten sam obszar, na którym w 1840 roku zamieszkiwało zaledwie 13 tys. osób). Głód terenów budowlanych spowodował przełamanie granic administracyjnych miasta. Powstają pierwsze przedmieścia łódzkie: Bałuty i Chojny - dzielnice nędzy, chaotycznie i prymitywnie zabudowane, pozbawione jakichkolwiek urządzeń komunalnych. Rodziła się nowa struktura klasowa wywołująca nowe konflikty. Za murami miasta kryła się nie tylko historia, ale losy ludzi, dzieje przemysłu - bez mała cały burzliwy wiek dziewiętnasty.
Już w 1861 roku w Łodzi doszło do zniszczenia krosien mechanicznych w fabryce Scheiblera. Natomiast w roku 1892 dochodzi do pierwszego na ziemiach polskich strajku powszechnego znanego pod nazwą Buntu Łódzkiego.
W latach 1905-1907 kilkadziesiąt tysięcy robotników Łodzi powtórnie stanęło do walki o swoje prawa. W wyniku krwawych starć zginęło lub było rannych kilkaset osób, wielu uczestników walk aresztowano.
Mimo kryzysu w początkach XX wieku liczba ludności Łodzi wzrosła do 408 tys. w roku 1910 oraz 506 tys. w roku 1913. Obszar miasta w roku 1906 uległ zwiększeniu do 38,1 km2. U progu I wojny światowej Łódź była jednym z najgęściej zaludnionych miast przemysłowych świata (13.280 osób na 1 km2).
W czasie I wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. Wojna przerwała proces gospodarczego rozwoju, Łódź straciła aż 43 % mieszkańców. Przemysł włókienniczy przez cały okres międzywojenny znajdował się w stanie kryzysu.
Nie pomogło nawet uzyskanie przez miasto w 1922 roku rangi miasta wojewódzkiego.
1919 - 1948
Łódź jest pierwszym miastem w Polsce, które uchwałą Rady Miejskiej z 1919 roku, wprowadziło powszechny, bezpłatny obowiązek nauczania "w zakresie szkoły powszechnej 7 oddziałowej".
W roku 1928 powstaje tutaj oddział Warszawskiej Wolnej Wszechnicy Polskiej, dający początek Uniwersytetowi Łódzkiemu. Utworzone w roku 1937 Towarzystwo Przyjaciół Nauk stanowiło początek dzisiejszego Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.
W latach 1919-1939 Łódź pozostawała miastem włókniarzy, ośrodkiem okręgu przemysłowego oraz centrum przemysłu tekstylnego kraju. Charakteryzowała się znacznym zróżnicowaniem struktury narodowościowej.
W przededniu wybuchu II wojny światowej miasto zamieszkiwało około 672 tys. osób wśród których było 34,4 % ludności żydowskiej (231.000 osób) oraz 86 351 Niemców.
Łódź, wcześniej niż cały kraj, zetknęła się z realiami napadu hitlerowskiego. Została włączona przez okupanta do tzw. Okręgu Poznańskiego w III Rzeszy. Nadano jej nazwę Litzmannstadt , a ulicy Piotrkowskiej Adolf Hitler Strasse.
Pierwsze restrykcje w okrutnym wydaniu zastosowano wobec Żydów w roku 1940. Utworzono getto dla Żydów, w którym przebywało ponad 300.000 osób. (Likwidacja getta nastąpiła w sierpniu 1944 roku. Wolności doczekało tylko około 900 osób). Powstał także obóz dla Cyganów oraz obóz dla germanizacji i niszczenia dzieci polskich (przez obóz przeszło około 12 tysięcy dzieci z których 6 tys. bestialsko zamęczono).
W przeddzień wyzwolenia 17/18 stycznia 1945 hitlerowcy spalili obóz - więzienie na Radogoszczu. Żywcem spłonęło 2000 uwięzionych.
W latach okupacji zginęło około 300.000 ludności żydowskiej i około 120.000 Polaków.
W czasie okupacji Łódź poniosła nieznaczne straty w zabudowie. Poważniejsze były straty materialne, spowodowane wywiezieniem przez okupanta maszyn, surowców, wyrobów gotowych itp.
W przededniu wyzwolenia miasto opuściło w panice około 80.000 Niemców. Na początku 1945 roku liczbę ludności Łodzi ocenia się na 300.000.Styczeń 1945 roku zamyka jedną z najtragiczniejszych kart historii miasta. Pod koniec 1945 roku w Łodzi było już ponad 502.000 mieszkańców a w 1951 roku 646.000.
Lata 1945 -1948 można uznać za okres pełnienia przez miasto funkcji zastępczej stolicy państwa. Tu bowiem zgromadziły się przedstawicielstwa władz.
Jeszcze w 1945 roku powiększono blisko 4-krotnie obszar miasta (do 21.150 ha).
Nastąpiła nacjonalizacja przemysłu, jego modernizacja oraz zmiana struktury branżowej. Łódź staje się dużym ośrodkiem naukowym i akademickim. Wzrasta ranga kulturalna miasta. Wznoszone są nowe osiedla mieszkaniowe. Powstają nowe zakłady przemysłowe, obiekty służące nauce i kulturze oraz szkolnictwu wyższemu. Zmienia się cała infrastruktura funkcjonowania miasta.
